Opening door de voorzitter van Stichting Memorial voor Damslachtoffers 7 mei 1945, Johan Wieland.
Ik wil graag iedereen hartelijk welkom heten.
Mijn naam is Johan Wieland, voorzitter van Stichting Memorial voor Damslachtoffers 7 mei 1945.
-Waar een wil is, is een weg…. De wil was er, en er waren weleens twijfels, maar gaandeweg werd de weg zichtbaar en konden we toewerken naar het resultaat welke we hier vandaag gaan onthullen.
Slachtoffers zijn veelal slechts een getal in geschiedenisboekjes, en wij wilden graag de slachtoffers van de schietpartij op de Dam, zo vlak na het einde van de oorlog, een naam en gezicht geven. Ik ben daarom heel blij dat ik nu hier sta met vele nabestaanden, getuigen en anderen die ons doel een warm hart toedragen.
Vooral blij met de aanwezigheid van vele familieleden van slachtoffers die zo-dadelijk het monument gaan onthullen. Hier aanwezig is tante Bep, ik ga haar helpen om de naamsteen van haar moeder, mijn oma te onthullen.
Namens de stichting geef ik nu verder het woord aan iemand waar wij allemaal de laatste tijd veelvuldig contact mee hebben gehad, de drijfveer van de stichting, Ludmilla van Santen.
Ludmilla van Santen
Geachte aanwezigen,
Namens mijn medebestuursleden Johan Wieland, Norbert-Jan Nuij en Rob Doves, heet ik u van harte welkom op deze bijzondere dag.
De onthulling van het Memorial Damslachtoffers 7 mei 1945.
Welkom aan alle 483 gasten.
Onder ons zijn 272 familieleden en hun partners van de slachtoffers. Sommigen van u namen de moeite om af te reizen vanuit Zuid-Afrika, Amerika, Australie, Frankrijk, België, Engeland, Ierland en Zwitserland, maar ook vanuit Gorssel en Amsterdam.
Welkom.
Onder ons zijn 91 personen geboren voor 1945, de eerste generatie oorlogsslachtoffers, de oudste is 94 jaar.
Heel fijn dat er ook zoveel jongeren zijn meegekomen.
Welkom.
Onder ons zijn veel ooggetuigen, sommigen raakten gewond, u hebt het overleefd en aan ons uw verhaal verteld.
Welkom.
Grote erkenning voor ons onderzoek ervaren wij door de aanwezigheid van het Comité 4 en 5 mei.
Welkom
In het bijzonder hartelijk welkom aan de burgemeester van Amsterdam, de heer Eberhard van der Laan. Vanaf aanvang was u zeer betrokken bij ons project en stimuleerde u ons om door te gaan. Vorig jaar om deze tijd noemde u de namen in de Nieuwe Kerk tijdens de herdenking en was de motor om partijen hierbij te betrekken.
Welkom
Onder ons zijn vertegenwoordigers van fondsen en bedrijven rond de Dam, die samen met de particuliere donateurs, het uiteindelijk financieel mogelijk maakten. Zij voelden wat wij voelden en droegen soms grote stenen bij.
Welkom
Ook welkom de ontwerpers en hun team, onze adviseur op alle fronten, en mijn steun en toeverlaat in het onderzoek, vrienden, collega’s, bekenden, geïnteresseerden. Allemaal van harte welkom.
Een dankwoord zal later vanmiddag nog worden uitgesproken door Johan maar voor nu,
Iedereen hier aanwezig, heel hartelijk welkom.
Graag wil ik even stil staan bij de mensen die hier vandaag niet zijn.
We kennen inmiddels het verhaal wel, 7 mei 1945
3 uur….Een schietpartij hier op de Dam, vele tientallen doden en gewonden, onbekend hoeveel precies, gaat de geschiedenis in als de grootste schietpartij op Nederlandse bodem, in vredestijd.
Details en gegevens van oorzaak en gevolg blijven echter bijna 70 jaar lang onduidelijk.
Tot Charles Quant vanuit Amerika zijn familielid Arthur Rebattu het onderzoek in stuurde met de vragen “Wat gebeurde er precies die dag, waarom stierf Antje Quant-Moeke op de Dam en wie waren de andere doden en gewonden?”
De Stichting is opgericht met als doel deze vergeten namen te achterhalen en vast te leggen in een namenmonument. In een relatief korte periode en zeer intensief onderzoek kon worden vastgesteld dat er minstens 31 mensen werden gedood en vele tientallen gewond raakten. Dankzij meer dan 150 getuigenissen en contacten met families van de slachtoffers en grondig archiefonderzoek werden nieuwe gegevens gevonden die resulteerden in informatieve lijsten op onze website. Getuigen, gewonden, doden op andere locaties, aangevuld met veel historisch materiaal, fotografen met hun foto’s en films, krantenknipsels, plattegronden en overzichten…
Al een jaar na onze start mocht de website, met inmiddels 700.000 unieke bezoekers, in 2014 de Jan Kompagnieprijs van het Nationaal Archief uit handen van Prof.Dr. Beatrice de Graaf ontvangen. In haar column over herdenken schreef zij recent “blijf vooral de namen noemen”.
Vandaag noemen we de namen van de slachtoffers. De dodelijke slachtoffers. Belangrijk om te noemen bent ook u, die in andere zin óók slachtoffer bent omdat u gewond raakte, of door de gebeurtenis moet leven met moeilijk te verwerken herinneringen.
Met velen van u mocht ik praten, u deelde uw verhaal met ons. Alles was even bijzonder en heeft diepe indrukken achtergelaten. Zonder iemand tekort te doen wil ik graag enkele momenten uitlichten.
Er werd weinig over de dood gesproken. De oorlog was voorbij, men ging een nieuwe toekomst tegemoet. De pijn en verdriet om het verlies, werd letterlijk dood gezwegen.
Het was mooi te ervaren dat, toen er zicht kwam op een monument, er meer gesproken werd. Beetje bij beetje. Nieuwe verhalen, nieuwe getuigenissen, en wie weet, misschien nog een volgend slachtoffer.
Bijzonder waren de verbroken familierelaties. Soms konden we door de gevonden contacten, mensen weer nader tot elkaar brengen om de familiebanden te herstellen. Helaas lukte dat niet in alle gevallen.
Vreemd blijft de opgegeven oorzaak van overlijden ”door een noodlottig ongeval” genoemd in familie-advertenties of op een grafsteen. Daar waar stond “doodgeschoten door de vijand” moest zelfs een grafsteen worden verwijderd en vervangen door een andere tekst.
De decennia lange strijd die gestreden is door nabestaanden om een rechtsgevoel te krijgen als oorlogsslachtoffer, was triest. Doodgeschoten door een vijand in vredestijd. Geen oorlogsslachtoffer, geen financiële vergoeding. Wel gevolgen voor een moeder die haar kinderen moet voeden zonder kostwinner.
Vinden we ooit de oorzaak van de schietpartij? Het is geen doel van onze stichting, maar uiteraard zullen we hiermee verder gaan. Deze oproep deed Ad van Liempt vorig jaar ook. Dan hopen we nog wel wat archiefstukken te kunnen vinden, áls ze er zijn. Want hoe bizar is het, als in een dossier stukken zitten van 6 mei en 8 mei, maar niet van 7 mei? Dat kan gebeuren, maar bij een zevende dossier ga je je toch afvragen of er een andere reden is dat juist die stukken van 7 mei ontbreken.
Het onderzoek gaat voort, naar eventuele andere slachtoffers zoals van verdrukking, naar andere getuigen, naar de omstandigheden en oorzaak. In het najaar verschijnt ons boek met nieuw gevonden materiaal en een mooi verslag van een verzetsman.
Het Memorial.
Het onderzoek naar de slachtoffers was een burgerinitiatief, ook het Memorial is met hulp van burgers samengesteld via de website plaatseensteen. Duizenden digitale steentjes vormen de namen, waarna het uiteindelijke ontwerp werd vastgelegd in steen. Dit ontwerp is een moderne manier van herdenken.
Zo dadelijk leest de burgemeester de namen voor en worden deze naamstenen onthuld door familie van de slachtoffers. Voor 3 slachtoffers zijn andere personen bereid gevonden deze handeling te verrichten. Daarna volgt 1 minuut stilte.
31 vergeten namen. Vandaag geven we ze terug aan de stad Amsterdam. Blijf de namen noemen. Opdat wij nooit vergeten.
Letty Dekker, kleindochter Damslachtoffer P. A. J. van Dam
Mijn opa
In Amsterdam, een feeststemming
Na 5 jaar te zijn bezet
Iedereen blij, vreugde alom
Op de Dam, we zijn gered
Plotsklaps werd er rond geschoten
In paniek werd er gerend
Mijn opa, ja, die was daarbij
Ik heb mijn opa niet gekend
Mijn opa, ik heb hem nooit gezien
Werd getroffen en viel neer
Wat een feest had moeten zijn
Was meteen weer oorlogssfeer
31 doden, voor hen weinig aandacht
Het was vrede, geen tijd meer voor rouw
We mochten jou niet leren kennen
Maar nu zijn we hier voor jou
Toen jij bruut was neergeschoten
Werd er thuis op je gewacht
Oma wist waar jij van hield
Had iets lekkers meegebracht
Ze wachtte uren op jouw terugkomst
Want je werd al lang verwacht
Ook zij moet in stilte hebben geleden
En nu alsnog, opa, rust zacht
Nu ruim 70 jaar later
Wordt mijn opa hier herdacht
Samen met de andere doden
Dat had niemand nog verwacht
Ook al heb ik jou nooit gekend
En werd er over jou gezwegen
Word je nu toch nog erkend
En kom je in mij alsnog tot leven
De burgemeester van Amsterdam, Eberhard van der Laan
Dames en heren,
71 jaar geleden vierde een uitgelaten menigte hier op dit plein de bevrijding. Onder hen was de vijftien jaar oude Mathilda Hofker die haar herinneringen aan de oorlog op schrift heeft gesteld. Over de bewuste 7 mei schreef zij: “Alle Amsterdammers gingen naar de Dam om hun blijdschap te uiten, ook ik stond middenin die grote mensen massa, toen er plotseling vanuit een gebouw geschoten werd, een vriendinnetje die met haar moeder ook op de Dam was, werd gedood door een schot, vreselijk voor die ouders, zij was hun enig kind. Er brak een grote paniek uit en iedereen rende de Nieuwendijk of de Kalverstraat in, vele mensen vielen en werden onder de voet gelopen. Het bleek dat er in een gebouw nog Duitsers zaten, die op de menigte hadden geschoten. Het was een dag die in mijn geheugen gegrift staat.”
Dames en heren,
Mathilda van Bentum-Hofker, zoals zij tegenwoordig heet, zou vandaag aanwezig zijn, maar is helaas door gezondheidsredenen verhinderd. Haar vriendinnetje heette Rika Overdijk.
Vorig jaar herdachten wij in de Nieuwe Kerk dat 70 jaar geleden de schietpartij op de Dam plaatsvond en ontvouwde de Stichting Dam Memorial haar plannen voor het monument. Een jaar later zijn de plannen gerealiseerd. Dat is een belangrijk en emotioneel moment voor de nabestaanden.
Graag complimenteer ik de bestuurders en de vrijwilligers van de Stichting Dam Memorial met de totstandkoming van het monument. Uw jarenlange inzet om de namen te achterhalen van de Damslachtoffers het ontwerpen van een fraai gedenkteken en het succesvol inzamelen van gelden, hebben ertoe geleid dat wij vandaag het monument kunnen onthullen. Complimenten gaan evenzeer uit naar iedereen die financieel heeft bijgedragen en naar alle ondernemers rond de Dam die met de heer Won Yip de schouders onder de fondsenwerving hebben gezet.
Dames en heren,
Op verzoek van de Stichting en de nabestaanden zal ik de namen van de 31 slachtoffers voorlezen en hun leeftijd noemen. Nabestaanden zullen dan de steen van hun naaste onthullen.
1. Popke Sjoerd Bakker – 32 jaar
2. Wilhelmus Petrus Bakker – 44 jaar
3. Johannes Bobeldijk – 44 jaar
4. Geertruida Boelen – 15 jaar
5. Elisabeth de Boer – 16 jaar
6. Willem van den Boogaard – 30 jaar
7. Fredericus Joseph Budde – 29 jaar
8. Willem Cieraad – 48 jaar
9. Gerardus Bernardus Cornelisse – 8 jaar
10. Petrus Antonius Joseph van Dam – 67 jaar
11. Pieter Hendrik Diekmeijer – 46 jaar
12. Frans Johannes Feller – 18 jaar
13. Everdina Johanna Buddingh-van der Flier – 27 jaar
14. Hendrina Louise Koper-Frank – 30 jaar
15. Jan Goede – 68 jaar
16. Maria Nella Jager-van Hooff – 28 jaar
17. Petrus Hendricus Antonius Hutjes – 19 jaar
18. Elisabeth Wieland-Lacourt – 43 jaar
19. Willem de Leeuw – 13 jaar
20. Hilligje Mastenbroek – 20 jaar
21. Antje Quant-Moeke – 42 jaar
22. Johannes Jan Ooms – 16 jaar
23. Rika Overdijk – 12 jaar
24. Johannes Wilhelmus Saelman – 63 jaar
25. Willem Theodorus Schermacher – 65 jaar
26. Aaltje Scheffer-Smorenberg – 27 jaar
27. Jurrianus Lambertus Stad – 26 jaar
28. Johannes Willem Straatmijer – 44 jaar
29. Arnoldus Petrus Stroop – 40 jaar
30. Sophia Frederika Mathilda Vermeulen-de Vries – 52 jaar
31. Hendrikus Willemsen – 36 jaar
Hun namen staan in ons geheugen gegrift en zijn vanaf vandaag in steen gehouwen. Wij gedenken hen in stilte.
Afsluiting en dank door Johan Wieland, in Koninklijke Industrieele Groote Club
Goedemiddag iedereen.
Nogmaals hartelijk dank voor uw komst, namens het bestuur van de stichting.
Ons doel is gerealiseerd: Vandaag hebben wij, samen met u allen de naamstenen van de slachtoffers onthuld. Wij als stichting hebben er meer dan 3 jaar aan gewerkt, en we hebben dit kunnen realiseren dankzij de hulp van velen, een schier oneindige lijst waarvan ik toch wat namen wil noemen,
Ten eerste, de nabestaanden en getuigen die zo bereidwillig waren om hun medewerking te verlenen en in een aantal gevallen oude wonden open te maken. Onze excuses daarvoor.
Dan een woord van dank aan subsidiegevers, Mondriaan Fonds, Amsterdams Fonds voor de Kunst, Prins Bernhard Cultuurfonds en 4 en 5 mei Comité. Hun betrokkenheid en financiële hulp heeft ons enorm geholpen.
De gemeente Amsterdam met voorop Burgemeester van der Laan, de ondernemers rondom de Dam en dan met name de heer Won Yip die zijn nek uitstak om ons project een injectie te geven. De heer Richard Francke, directeur van de Koninklijke Industriële Groote Club, die ons o.a. de ruimte van de IGC aanbood om deze receptie te houden.
Het project werd begeleid door onze adviseur en curator Ronald van Tienhoven. Hij heeft samen met het team van Moniker, Luna Maurer, Jonathan Puckey, Roel Wouters, Tereza Ruller en Philip Buhrer het virtuele project plaatseensteen.nl tot en met het fysieke monument helpen realiseren. Allen erg hartelijk dank, ook voor de goede en professionele samenwerking.
Daarnaast hebben nog vele andere bedrijven, instanties en vele particulieren ons financieel of anderszins ondersteund.
Op de tafel met receptieboek staat een overzicht van alle sponsoren. Graag wil ik u vragen om een bericht achter te laten in het receptieboek, of anders in het digitale receptieboek op onze website.
Tenslotte spreek ik mijn dank uit aan mijn medebestuursleden, Rob Doves, Norbert Jan Nuij en Ludmilla van Santen voor vele, vele uren prettige samenwerking. Aanwezig hier is Joke Andriessen, zij heeft op de achtergrond heel veel uren degelijk archief- en onderzoekswerk verricht. Wij zijn haar daarvoor veel dank verschuldigd.
Het monument is er, maar u bent nog niet van ons af. Het onderzoek gaat verder, de website zal nog vele updates beleven, en ondertussen wordt er hard gewerkt aan een boek welke in het najaar zal verschijnen. Intekenen is mogelijk, bij het receptieboek liggen intekenlijsten.
Nogmaals dank voor uw komst, neem nog een hapje en drankje en voor straks: wel thuis.
Tiny van der Hoek
Tijdens de receptie konden bezoekers een woordje achterlaten, wij zijn daar heel blij mee. U kunt via het digitale gastenboek nog een bericht achterlaten.