Groot mozaïek voor slachtoffers bloedbad op 7 mei 1945
Door Jelmer Geerds
De Dam krijgt op 7 mei 2016 een tweede oorlogsmonument ter nagedachtenis aan de slachtoffers van het tragische bloedbad op het plein 71 jaar geleden.
Het monument zal bestaan uit een groot mozaïek met daarin de 31 tot dusver vastgestelde namen van omgekomen Nederlanders die stierven door een schotenwisseling tussen Duitse soldaten van de Kriegsmarine en Binnenlandse Strijdkrachten.
Honderden nietsvermoedende bevrijdingsvierders raakten gewond. Historici zijn nog altijd niet eenduidig wat de aanleiding vormde voor de moord en hoeveel slachtoffers er exact vielen. Het monument is een initiatief van Stichting Memorial 2015 voor Damslachtoffers 7 mei 1945, dat vorige maand al een herdenking organiseerde in de Nieuwe Kerk, waarbij burgemeester Van der Laan de 31 namen voorlas.
„Het monument is bedoeld om de slachtoffers van de schietpartij op 7 mei 1945 op de Dam te eren. Na jaren onderzoek heeft onze stichting 31 identiteiten van omgekomenen onomstotelijk kunnen vaststellen, maar het vermoeden bestaat dat er meer dodelijke slachtoffers te betreuren zijn geweest die dag”, vertelt Ludmilla van Santen. „Wanneer op een later moment nieuwe slachtoffers bekend worden, zullen we hun namen uiteraard toevoegen.” Via de website plaatseensteen.nl kan iedereen die zijn respect wil tonen voor de omgekomen slachtoffers één of meerdere stenen virtueel plaatsen in de monumentschets.
Een idee van de Amsterdamse Studio Moniker, waar de stichting nauw mee samenwerkt. „Zodoende ontstaat een steeds verder groeiend mozaïek van steentjes die de namen van de slachtoffers uitbeelden. Op 7 februari 2016 stopt het en staat het definitieve ontwerp vast. Een virtuele steen plaatsen is kosteloos, maar een donatie doen ten behoeve van de realisatie van het monument mag uiteraard. We hopen bovendien op steun van bedrijven rondom de Dam. De gemeente heeft zich reeds achter ons initiatief geschaard.”
Eindelijk onderzoek naar Damdrama tijdens bevrijdingsfeest
Al bijna drie jaar pluist Ludmilla van Santen stadsarchieven, websites en andere documentatie uit in haar zoektocht naar erkenning voor de slachtoffers van één van de zwartste bladzijden van de Amsterdamse geschiedenis.
„De dankbaarheid die nabestaanden tonen wanneer je hun antwoorden kunt geven op decennialang onbeantwoorde vragen geeft zoveel voldoening.”
„Eigenlijk is het onbegrijpelijk én onaanvaardbaar dat er van overheidswege nooit deugdelijk onderzoek is gedaan naar het drama van 7 mei 1945 op de Dam”, aldus de 58-jarige genealoge en historisch onderzoekster. „Doordat nimmer écht is gereconstrueerd wat er op die dag, toen Amsterdam in een machtsvacuüm wachtte op het moment dat de Engelse en Canadese bevrijders ook de hoofdstad zouden innemen, is gebeurd en wie daarbij zijn gestorven, hebben we de slachtoffers nooit echt kunnen herdenken.”
Van Santen doet haar diepgravende onderzoek namens Stichting Memorial 2015, waarbij ze samenwerkt met voorzitter Johan Wieland, Rob Doves en Norbert-Jan Nuij. „Daarnaast heeft Arthur Rebattu zijn bijdrage gehad als oprichter en ondersteunt Joke Andriessen ons veelvuldig bij het onderzoek.”
Of zoals Van Santen het zelf noemt: ’het herschrijven van de geschiedenis’. „Dit werk is een eerbetoon aan de slachtoffers, de mensen die gewond raakten en hun nazaten. De gebeurtenissen op 7 mei 1945 op de Dam hebben de levens van heel veel overlevenden blijvend getekend. Velen zijn ernstig getraumatiseerd geraakt. Mensen uit Amsterdam en van ver daarbuiten dachten dat na vijf jaar van verschrikkelijke bezetting het bevrijde leven weer was begonnen en stonden klaar om de geallieerden te verwelkomen. Maar juist tijdens die uitzinnige volksvreugde werden plotseling hun geliefden alsnog doodgeschoten. Erkenning voor die diepe pijn bij nabestaanden is pas heel laat, zo’n veertig jaar na dato, gekomen van overheidswege, maar de daders zijn nooit berecht en gestraft.”
Het achterhalen van de identiteit van de Damslachtoffers is de afgelopen drie jaar haar levenswerk: „’s Ochtends kruip ik al in pyjama achter de laptop om mailtjes te beantwoorden of onderzoeksvragen uit te zetten. En het gebeurt regelmatig dat ik slapeloze nachten heb van de emotionele achtergronden en ontdekkingen waarop we zijn gestuit. Achter elk slachtoffer gaat een enorme dramatiek schuil, zeer aangrijpend. Het jongste slachtoffer was 8 jaar oud, het oudste 68. Allemaal hebben ze hun eigen aangrijpende levensverhaal. En die verhalen moeten ook in de toekomst aan nieuwe generaties verteld blijven worden.”
Om al die verhalen op te duiken, spraken Van Santen en haar stichtingcollega’s met zo’n 120 getuigen die, zelf of uit overlevering, waardevolle informatie konden geven over wat zich op die bewuste zevende mei heeft afgespeeld. Talloze keren bezocht ze het Amsterdamse stadsarchief en andere opslagplaatsen van historische documentatie. „Alleen als we meerdere, elkaar bevestigende, bronnen hebben van een feit, nemen we dat pas als waarheid aan. Er gaan immers honderden theorieën over bijvoorbeeld de aanleiding en er zijn veel meer namen genoemd van mensen die rond 15 uur op de Dam door schotwonden zouden zijn overleden dan de 31 van wie we onomstotelijk hun identiteit én verhaal hebben vastgesteld, maar het draait voor ons om feiten: niet alleen overgeleverde verhalen, maar ook overlijdensaktes en documenten.”
Ondanks de schat aan informatie die drie jaar onderzoek heeft opgeleverd, peinst Van Santen er niet over om eerdaags een punt te zetten achter het beladen dossier. „Nog elke dag komen er tips, documenten binnen en melden zich nieuwe mensen met waardevolle informatie. Graag zouden we de ontroerende levensverhalen, het resultaat van duizenden uren onderzoek en nu reeds te vinden via dam07051945.nl, in bescheiden boekvorm vastleggen. Dat zou samen met het monument een waardige erkenning zijn voor de slachtoffers van 7 mei 1945 op de Dam.”
Gepubliceerd in De Telegraaf, 25 juni 2015 in regio groot Amsterdam.