Wilhelmina Johanna (Wil) Walraven *1933
Op 6 mei 2023 bezoekt mevrouw Walraven samen met haar dochter Ilse de theatervoorstelling over de beschieting op de Dam waar ze me laat weten dat ze samen met haar moeder op de Dam was.
We spreken elkaar uitgebreider, kort voor haar 90ste verjaardag.
Moeder: Johanna Christina Keuter 1897-1964
Vader: Lodewijk Jozef Walraven 1897-1986, adjudant van politie
Wil komt uit een groot gezin, ze was de 9e van 11 kinderen (waarvan 2 broers jong overleden)
We woonden aan de Bloemgracht 15 – 3 hoog, aan de kant van de Westertoren.
Het huis was vol, zelfs in de alkoof (tussenkamer) lagen er zes te slapen, maar ieder had een eigen bed, dat was in de Jordaan vaak wel anders. Op zolder had mijn vader de ruimte gedeeld zodat er een eigen werkkamer ontstond waar hij kon timmeren; oorspronkelijk was hij meubelmaker.
We keken uit op de Prinsengracht, waar later bleek dat onder andere de familie Frank ondergedoken zat. Maar goed dat we dat als kind nooit geweten hebben.
Als kind begrepen we de ernst van de oorlog niet, verre van. Als het luchtalarm ging glipte ik langs mijn moeder en ging voor de deur staan kijken.
Mijn ouders moeten het zwaar gehad hebben tijdens de oorlog. De drie oudste jongens werden opgeroepen voor Duitse arbeid, ze weigerden alle drie. Mijn oudste broer kwam in Kamp Amersfoort terecht waar hij op een moment wist te ontvluchten, dankzij de hulp van een jonge Duitse soldaat. Onderweg in Zeist wisten ze hulp te krijgen bij een woning waar ze vader konden bellen. Die trok zijn uniform aan en haalde beiden op. Thuis gekomen moest de Duitser zijn pistool inleveren en dat werd in de kast opgeborgen waar ook vaders sabel en pistool een plek hadden. De jongen vertrok en nimmer werd iets meer van hem vernomen.
Vader had een adresje in de polder bij ‘ome Coos’ waar mijn oudste broer in de onderduik ging. Wij kregen te horen dat hij in Duitsland zat, en zo bleef hij veilig.
Vaders kwam regelmatig in verzet tegen opdrachten. Zo moest hij eens naar Schagen waar er instructies werden gegeven hoe mensen uit de huizen te halen. Een goedgezinde politiearts zorgde dat hij ziek werd gemeld zodat hij daar niet aan meedeed.
Op 7 mei 1945 ging ik met mijn moeder mee naar de Dam. We stonden bij het Paleis. Eigenlijk kan ik me niets meer herinneren van een feestelijk gevoel van bevrijding, alleen de chaos van rennende mensen en de angst van mijn moeder die ze op mij overbracht. Ze pakte mijn hand en riep ineens ‘wegwezen hier’ en we zetten het op een hollen. Ik ben nog verbaasd dat mijn moeder, die ziekelijk was, zo hard kon hollen, tot we weer thuis waren op de Bloemgracht. Gelukkig heb ik geen vallende mensen gezien, of erger.
Juni 2023
My mother, Nel Lazeron was in the Dam Square during the shooting. She was 14 years old, and had followed the crowds. She and her husband Henk Dogger and I (a baby) emigrated to Australia in 1954. She told her five children the story of the Dam often – how she ran past dead bodies. She saw a pram and wondered if there was a baby in it. She died six years ago without knowing. I saw the pram in the video, empty. I wish she had known that before she died. My mother hated crowds all her life and managed to avoid them by living in a tiny town on the Gippsland lakes most of her life.