Efdri (pseudoniem) stuurde ons zijn ervaringen van de laatste oorlogsdagen. Onderstaande is het gedeelte welke over 7 mei gaat:
Oorspronkelijk kom ik uit West-Friesland.
Vanaf 1938. via de Menadostraat, Amsterdam Oost, naar de Zwanenburgwal. 1941.
Schuin tegenover over ons huis, in het hoekhuis hoek Zwanenburgwal/ Zwanenburgerstraat, woonde een kunstschilder. Ik mocht graag tekenen, via zijn buurjongen, mijn schoolvriendje Puck, kwam ik met hem in contact.
Soms op een woensdagmiddag, mocht ik bij hem binnenkomen, gaf mij les, raad en daad.
Maandag 7 mei 1945
Winkels die het aandurfde, gingen open, ook Vlieger in de Halvemaansteeg.
Overal vlaggen, wimpels ook oranje ook Engelse, Amerikaanse vlaggen!
Hier hoor ik, dat de politiepost, hoek Halvemaansteeg / Reguliersbreestraat, agenten moeten sturen naar de Dam, voor hoge personen die daar toespraken zouden houden.
Besloot daar vandaan, door de Kalverstraat naar de Dam te gaan……. Uit nieuwsgierigheid.
In de Reguliersbreestraat voor het snelbuffet restaurant Rutex, tegenover de Franse Bazar (Galerie Modernes?) Ontdek ik hoe brave? Nederlanders, de gore moed hebben, zomaar meisjes, hun hoofd kaal te knippen, in te smeren met teer. Wie weet hebben die brave hufters wel hun leven te danken aan diezelfde meisjes.
Foto: Bert Haanstra, Nederlands Fotomuseum. Kaalscheren van ‘moffenhoeren’ locatie en datum onbekend.
Foto: Kryn Taconis, uitsnede uit foto waarop de Engelse Polar Bears rond het middaguur langs de Groote Club reden.
De Kalverstraat was druk en hartstikke vol, de mensen liepen alle een kant op, richting Dam. Normaal waren het twee wandelstromen, een richting Dam! Andersom, richting Muntplein!
Het was dringen en stilstaan, bij Focke en Meltzer, waren de etalage vitrines, in gegooid en leeggeroofd. Restaurant Suisse, was helemaal geen publiek en gesloten! Meestal zaten hier Duitse officieren met hun vriendinnen. Het werd nu voetje voor voetje. Bij de Jongeroelen-steeg (op de hoek het leegstaande restaurant van de Vami) hier stond alles stil, en vast. Door wroeten en wringen kon ik er toch tussendoor komen, voorbij van Emden zag ik de oorzaak, de Kalverstraat was hier gehalveerd door versperring. Tussen de Grote Club en Peek & Cloppenburg, waren Spaanse ruiters opgesteld, voorzichtig langs het prikkeldraad, ben ik zijwaarts lopend weg gekomen. Er liep maar een schildwacht op die plek heen en weer tot de hoek, en dan weer terug naar de sigarenzaak, aan de zijkant, voor de hoofdingang, stond een groepje Duitsers met schildjes breeduit spottend, grijnzend, die naar mijn gevoel de menigte in de maling namen! Ook boven op een balkon, stonden er ook een paar. Door de drukte uit de Kalverstraat werd ik verder door geduwd langs een ronde baldakijn (die ik op latere betere tijden terug zag als een verplaatsbare muziektent) Kwam achter een witte trap, met een groot toneel of podium. Uiteindelijk kwam ik op de treetjes van de galerij-Paleis-ingangen.
Ik zat achteraan, en mooi dicht bij, wachten rustig af wat er ging gebeuren. Voor, mij was de Dam vol met mensen, Opeens zie ik op de Nieuwe Kerk boven op het dak, mensen, iets wat ik nog nooit eerder had gezien.
Plotseling wat geschreeuw, van rechts, uit de Paleisstraat, komen een paar mannen, om de hoek, even later lopen zij weg achter het baldakijn, ik hoorde ze nog wel schelden!
Ik hoorde opeens, een knal, anders als een gasgenerator van een Duitse legerwagen, als die werd opgeblazen! Het kwam voor mij overeen, met wat ik mij nog kon herinneren als de explosies, tijdens de grote brand van het Carlton Hotel, Vijzelstraat en omgeving. Daar woonden wij toen niet ver vanaf.
Ik zag iedereen wegrennen, waarom was mij niet duidelijk, opeens voelde ik een hevige hitte rond mijn kop, ik rende ook weg, schuinweg naar Peek dook elke keer als het niet veilig was, stijf, langs gevel in de krappe etalagenissen richting het Rokin.
Heel veel mensen vluchten alle kanten, het was onwezenlijk, niet te begrijpen van juichend feestend…… naar angstig schreeuwend wegrennen.
Voor mij een volkomen onverklaarbaar; een vreemd voorval?*) In zo’n nis sta ik heftig te snikken. Een mevrouw vraag wat er is; huilend geef ik antwoord, mijn oma?? Ik weet niet waar mijn oma is ?? Die mevrouw zegt nog wat, en vlucht verder!
Op de hoek Dam/Rokin wordt ik opgevangen door iemand in een blauw ketelpak en stuurde mij richting de Damstraat. ‘Rennen!’, het Rokin moest vrij blijven.
Langs de gevels van de Vijgendam, word ik vastgepakt, door de moeder van mijn vriendje Wieb uit de Verwerstraat, die mij herkende, zij sleurt mij direct de hal van de Industriële Club binnen. In de hal-ingang werd ik opgevangen, en verzorgd, ik had een schampschot langs m’n kop!
Voorlopig was ik veilig, met mij, vele anderen, ik ben en blijf een straatjongen, zo nieuwsgierig als ik weet niet wat, weet stiekem in de drukte een trap naar de eerste verdieping te gaan, waar ik mensen hoor praten, kruip daar naar binnen, zag een flits van de Dam, ’n stevige kneep in m’n nek, gelijk krijg ik een flinke schop onder mijn kont, ”gvd, F, sodemieter op!” En werd het erkertje op hoek aan de Dam kant uitgeschopt. De vriend van die schilder, Cas Oorthuys, smeet me letterlijk van de trap af.
In de flits zag ik mensen op de Dam liggen!
Er waren nu meer mannen, in de hal, met blauwe ketelpakken aan met zwarte of donkerblauwe helmen op het hoofd. Zij spraken allemaal Nederlands!
Binnendoor een brede hal, eerst naar beneden, via ‘n grote volle kolenkelder onder dat gebouw, (langs een kolenglijgoot) de trap naar boven die uitkwam in het Beurspoortje, van andere mannen buiten moesten we direct linksaf de Hermietenstraat in, via de Nes rechtsaf in, ben ik veilig weggekomen. Werd doorgestuurd naar het Binnengasthuis. Ik mocht wel alleen naar huis omdat ik dichtbij woonde. Ieder heeft -logisch- zijn eigen verhaal.
Ik verhaal ook het onverwachte contact met een buurtgenoot, mijn buurman.
Van die schietdag ben ik nog het meest ondersteboven geweest, dat die vriend v/d schilder, fotograaf Cas Oorthuis, mijn echte naam wist.
Ik zag hem voor het eerst met een foto of filmtoestel.
De gebeurtenis zoals ik het op dat moment beleefde, staat mij nog bij, alsof een uur geleden, plaatsvond.
Vreemde gewaarwording, vijandelijk oorlogsgeweld te moeten meemaken, tijdens uitbundige bevrijdingsfeesten.
*) de laatste keer dat ik mijn oma had gezien, was op mijn verjaardag, Juni 1944 in Enkhuizen.
Efdri (destijds 9 jaar oud)
1 mei 2015