Fritz Dietrich Kahlenberg (Berlijn, 12 februari 1916 – New York, 10 oktober 1996) was een Nederlands fotograaf en verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Kahlenberg was een vluchteling uit Duitsland en kwam in de jaren dertig in Nederland werken als fotograaf en filmer. Hij richtte in 1944 samen met Tonny van Renterghem de verzetsgroep De Ondergedoken Camera op die bestond uit fotografen die illegaal de Duitse bezetting vastlegden op de foto.
Op initiatief van Fritz Kahlenberg vormde zich in het laatste jaar van de oorlog een groep van fotografen, vaklieden en amateurs, met het doel de gevolgen van de bezetting fotografisch vast te leggen’, luidt de aanhef van een 25-regelige tekst in het boek Amsterdam tijdens de Hongerwinter uit 1947. In 1970 schreef fotograaf Cas Oorthuys in de inleiding van zijn boek 1944 tot 45 het laatste jaar: ‘… om tot fotograferen te komen was een prachtig mens als Fritz Kahlenberg nodig, een man die het in Duitsland had meegemaakt, een Duitse jood – een vervolgde’.
Fritz en zijn vrouw Ingeborg Kahlenberg (ook een Duitse vluchteling en fotograaf) emigreerden na de oorlog in 1946 naar Amerika en stierven daar twee weken na elkaar in oktober 1996 in New York op 80 en 76-jarige leeftijd.
Hij ontving het Verzetsherdenkingskruis
Op het Haveneiland Oost te Amsterdam is de Fritz Dietrich Kahlenbergstraat naar hem vernoemd.
Spin in web van clandestiene fotografen
De Volkskrant 24 oktober 1996
Vijftig jaar na hun vertrek uit Nederland zijn deze maand in New York kort na elkaar Fritz Kahlenberg, de drijvende kracht achter De Ondergedoken Camera, en zijn vrouw en medeverzetsstrijdster Ingeborg gestorven….
Dit artikel is geschreven door Willem Ellenbroek
Gepubliceerd op 24 oktober 1996,
ZIJN FOTOGRAFEN kregen hun materiaal en opdrachten van een anonieme koerier en wisten meestal niet van elkaar wat ze deden. Ze fotografeerden het onrecht stiekem, hun Rolleiflex verborgen in de plooien van hun winterjas of boodschappentas. Hun werk zou later uitgroeien tot een van de aangrijpendste documenten van het laatste oorlogsjaar. Het initiatief voor De Ondergedoken Camera, een naam die pas later is bedacht, werd in de zomer van 1944 op een zolderkamer in de Michelangelostraat in Amsterdam geboren, in een gesprek tussen twee onderduikers, de Duitse filmproducent Fritz Kahlenberg en de Nederlandse verzetsman Tony van Renterghem. Ze kwamen op het idee de bevrijding, die snel werd verwacht, clandestien van binnenuit in een documentairefilm vast te leggen. De bevrijding stokte en film bleek een te ingewikkeld medium om clandestien mee te werken. De aandacht van het initiatief verlegde zich naar de fotografie en naar een ander onderwerp, de onderdrukking en het verzet en het lijden van de bevolking in de Hongerwinter. Een grote groep fotografen zou er op den duur deel van uitmaken, een generatie die zich na de oorlog zou ontwikkelen tot de beeldbepalende fotografen van het land. Emmy Andriesse hoorde erbij, Eva Besnyö, Charles Breijer, Carel Blazer, Violet Cornelius, Cas Oorthuys, Hans Sibbelee, Kryn Taconis en Ad Windig.Als godsdienstleraar Joop van Deth was Kahlenberg zelf de onbekende koerier, die hen met materiaal en opdrachten voedde. Van die schuilnaam bediende hij zich om bij arrestatie zo min mogelijk sporen achter te laten. Pas later, toen de contacten losser werden, leerden ze elkaar daadwerkelijk kennen. Af en toe fotografeerde Kahlenberg de taferelen, die hij voor later en voor de regering in Londen wilde vastleggen, zelf: het vervaardigen van kneedbommen, vergaderingen van het verzet, de plotselinge vlucht van een marconist die net ontdekt had dat een Duitse peilzender hem op het spoor was, een Sinterklaasfeest met joodse onderduikers en gestrande geallieerde piloten. Dat was een zeldzaamheid, hij was meer de spin in het web die de taken verdeelde, de lijnen van dat document samenbracht. Ze fotografeerden wapentransporten in kinderwagens en handkarren. Ze lieten zien hoe persoonsbewijzen werden vervalst. Ze documenteerden de plundering van machinefabrieken door de Duitsers, de afbraak van de door deportaties verlaten jodenbuurt voor stookhout en toonden Londen de verschrikkingen van de hongerwinter. Het was aan De Verborgen Camera te danken, leerde Kahlenberg later, dat de voedseldroppings tot stand kwamen. De foto’s overtuigden de geallieerden hoe groot de ellende was. Na de oorlog werd hij, in een onverkwikkelijke machtsstrijd, weer als Duitser beschouwd, hij hield zich daarom afzijdig van de eerste, bovengrondse, presentatie van de groep. Later kreeg hij de erkenning die hij verdiende. Fritz en Ingeborg waren in de jaren dertig nazi-Duitsland ontvlucht en hadden elkaar, in die oorlog en in het verzet, leren kennen. Het paar vestigde zich in 1946 in New York, waar het een bloeiend filmproductiebedrijf ontwikkelde. In deze periode van hun overlijden bereikte die erkenning ook New York. Deze maanden is er toevallig in het Jewish Museum de expositie van zijn drijfveren te zien, The Illegal Camera: Photography in the Netherlands during the German Occupation, 1940-1945.
Willem Ellenbroek
Views: 7800
Pingback: De ondergedoken camera – Stichting Memorial