Vuurgevecht op de Dam
Binnenlandse strijdkrachten in actie
De blijdschap op de Dam is gisterenmiddag op dramatische wijze verstoord. Een jubelende menigte, stralend van geluk, het hart vol innige dankbaarheid, stoof uiteen toen het geknal van geweerschoten en het geratel van mitrailleurs weerklonk. Het historisch plein, voor het eerst sinds vijf jaren weer overtogen met oranje en rood-wit-blauw, lag eensklaps verlaten. Roode Kruis helpers en helpsters bukten zich over de lichamen, die op het asfalt lagen, tussen omgetuimelde fietsen en vertrapte vlaggetjes. Nog eenmaal strekte het grauwe, Duitse beest zijn klauw nog uit. Nog eenmaal joeg een golf van angst door duizenden.
Hoe feestelijk zag de Dam er in het begin van de namiddag uit! Tienduizenden waren er samengestroomd; tussen hun veelkleurigheid zag men de blauwe overalls van de N.B.S’ers, het wapen in de vuist. Het wapen waarmee zij onze vrijheidsstrijd hebben gestreden. Een nauwkeurige beschrijving wat er op deze prille namiddag, die zo wonderlijk goed paste bij de vreugde, is bijna niet te geven. In alle geval, tegen drie uur begonnen de binnenlandse strijdkrachten de Duitse bezetting van het Girokantoor te ontwapenen. Onder gejuich en gejoel werden de Duitsers weggebracht. Vijf jaren tirannie hadden de kijkers verbitterd gemaakt. Is het een wonder, dat rauwe kreten van haat opstegen en een honend “Sieg Heil” de Duitsers begeleidde op hun tocht.
HET EERSTE SCHOT.
In dat ogenblik baanden zich in de Paleisstraat twee Duitsers, leden van de Kriegsmarine, per fiets een weg. Beiden waren zwaar bewapend. De N.B.S. sommeerde hen de wapens over te geven. Een Duitser voldeed aan het bevel, de andere weigerde. Een woordenwisseling. Heftige gebaren. Toen viel het Duitse schot. Het publiek deinsde terug. Een tweede klap. In volle lengte tuimelde de Duitser op de grond; een thans legaal geworden kogel had hem geraakt.
Dit was voor de Duitsers die met verbeten gezichten die middag van de Grote Club uit hadden gezien hoe de Canadezen werden toegejuicht en hoe Oranje werd vereerd, het teken om hun drift te uiten. Zij schoten, schoten, terwijl er tienduizenden vrouwen en kinderen op de Dam, in de Paleisstraat stonden. Wat er daarop gebeurde was verschrikkelijk. Een gehuil steeg op. Mensen renden weg, fietsen werden neergesmeten, kinderen onder de voet gelopen. Een paniek brak uit. Ieder vluchte. Sommigen wierpen zich op de grond. Anderen zochten dekking achter het hout van de muziektent. Povere bescherming. En nog floten de kogels; boven het gehuil en gekerm klonk de stem van het machinegeweer: de N.B.S. beantwoordde het vuren. Rinkelend vielen de glazen van de Grote Club neer. Inmiddels hadden Duitsers op het dak van het Girokantoor ook het vuur geopend.
N.B.S. STELT ZICH TE WEER
De N.B.S. liet zich niet onbetuigd. Een grote wagen, ogenschijnlijk met stro geladen, naderde het strijdtoneel. Een N.B.S. wacht houdt de wagen aan. Duitse S.S. komt er uit te voorschijn, tot de tanden gewapend, bezig hun lugubere bondgenoten in de Grote Club te ontzetten. Zich ontdekt ziende gaven zij zich over; een handgranaat onder de auto geworpen maakt aan het bestaan er van een einde. Een ander geval van van krachtdadig optreden: een aantal N.B.S.ers waaronder scherpschutters verschansen zich op de eerst verdieping van de Kas Vereniging. Zie nemen het dak van het Girokantoor onder vuur. Een Duitser, een grote kerel, tuimelt naar beneden en smakt op het plaveisel. Een ander valt voorover in de dakgoot. Het schieten duurde inmiddels voort.
Nu eerst kwam de netelige toestand van de hoofdstad, waar in nog zovele gewapende Duitsers aanwezig waren, tot uitdrukking. Het feest op de Dam dreigde in een slag voor de Grote Club te veranderen.
COMMANDANT N.B.S. GRIJPT IN
Gelukkig greep de leiding van de N.B.S. in. Het schieten nam een einde nadat men de commandant van de N.B.S., de voorzitter van de Ned. Vereniging voor de Effectenhandel, de heer C.F. Overhoff zag oversteken vergezeld van een Duitse officier. Hij ging de Grote Club binnen. Men kon zien hoe hij, na enige tijd met een handgebaar aan zijn mannen gelastte het vuren te staken. De N.B.S. trok zich toen van de hoeken en portieken terug. Doch andermaal weerklonken schoten. Twee Duitse overvalwagen, met Grune Polizei, reden, heftig vurend over Rokin en Damrak. Tenslotte, tegen ruim vier uur, verstomde het geluid. Een doodse stilte viel over de Dam. Negentien doden 117 gewonden was de sombere oogst van een middag die glorieus begon. Men zag een warwinkel van weggeworpen kledingstukken, neergesmeten fietsen, kinderwagens, tassen en schoenen. Men zag ellende en diepe droefheid. Nog eenmaal had het grauwe Duitse beest zijn klauw uitgestoken.
OOK ELDERS SCHIETPARTIJEN
Het verzet van de Duitsers is niet tot de Dam beperkt gebleven. Ook elders grepen de Duitsers naar geweer en mitrailleur. Een Duitse auto, komende uit de richting Overtoom werd door de N.B.S. aangehouden; een officier en twee minderen kwamen uit de wagen met de handen in de hoogte. Ook een autobus met enkele soldaten werd bevel gegeven te stoppen. Doch plotseling werd van hieruit geschoten. Het vuur werd onmiddellijk door de N.B.S. beantwoord. Er ontwikkelde zich een hevig gevecht. Aan het einde van de Overtoom was de straat afgezet, de brug ging dicht. E.H.B.O. was ook hier niet snel ter plaatse. Na een half uur gaven de Duitsers zich over; een der militairen vluchtte weg door het Vondelpark, drie werden buiten gevecht gesteld – gewond of gedood – en naar men zegt, een der leden van de N.B.S.
Voorts is op de Weteringschans gisteravond een schietpartij ontstaan toen een overvalwagen van de N.B.S. twee leden van de Grune Polizie ontmoette die met het geweer in de aanslag liepen. De N.B.S. sommeerde de Duitsers het geweer te schouderen en toen daaraan niet werd voldaan schoten zij, waarbij ook een voorbijganger gedood en twee gewond werden.
Gisteren en vannacht hebben de N.B.S. de arrestatie van nationaal socialisten voortgezet. Daarbij zijn echter geen dooden of gewonden gevallen.
Mijn vader, Frans Labout, heeft tijdens dit schietincident een kinderwagen, in de schrik achtergelaten door de moeder, een portiek ingetrokken en zo de baby gered van de rondvliegende kogels.
Mijn vader heeft dit, met gevaar voor eigen leven, gewoon gedaan! Zoals hij mij zelf vertelde.